Symboliek werken van Jan van Eyck

Indeling:

  1. de inleiding
  2. De aanbidding van het Lams God
  3. Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw
  4. Madonna bij de fontein
  1. Madonna met kanunnik Joris van der Paele

 

Inleiding

Jan van Eyck was een gedetailleerde schilder en was een prof in zijn vak. Dit kunnen we zien hoe gedetailleerd en hoe prachtig hij een schilderij kon afwerken. Denk bijvoorbeeld aan Lam Gods. Meestal stak Jan van Eyck veel symboliek in zijn schilderwerken. Arnolfini en zijn vrouw is er een goed voorbeeld van.

De aanbidding van het Lam God

Zijn bekendste werk is het altaartstuk (retabel). Dit is een veelluik met twintig panelen, waarvan de Verering van het Lam Gods het hoofdstuk is. Het Lams God is een meesterwerk van de Vlaamse Primitieven. Hubert van Eyck begon aan het retabel, maar in 1426 overleed hij en gaat Jan ven Eyck verder. Oorspronkelijk werd het retabel van het Lam Gods enkel op feestdagen geopend. Gedurende de gewone dagen waren de luiken gesloten en zag men enkel de kant met De boodschap aan Maria. De kleuren van de feestzijde (het open retabel) zijn niet toevallig veel stralender en feestelijker dan die van de gesloten luiken.

 

In dit meesterwerk vinden we veel symboliek terug van de gebroeders ven Eyck. Zo staat bijvoorbeeld in het buitenste paneel van het bovenregister van het retabel (Adam) de gehele mensheid die door het Lam verlost is van zonde en dood symbool staat. Nog een voorbeeld van uit het retabel (het offer van Kaïn en Abel) staat de tragische mensgeschiedenis symbool.

 

Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw

In dit schilderij zijn er heel wat verborgen symbolen die de nadruk leggen op het sacrament van het huwelijk.                                                                                                           De spiegel is iets heel speciaals in dit schilderij. Jan van Eyck probeerde meestal ook zichzelf in het schilderij af te beelde, altijd heel klein en onopvallend. Hier is dat dan ook het geval,  want als we goed in de spiegel kijken, zien we daar niet alleen Giovanni en zijn verloofde, maar ook twee andere personen. De man in blauw is de getuige en achter hem staat een meneer in rood en dat is Jan van Eyck.                                                                           

Als we naar de band rond de spiegel kijken, dan zien we dat daar kleine afbeeldingen zijn geschilderd. Dit is de lijdensweg van Christus.                                                                                 

 Als we dieper gaan graven en alle perspectieflijnen doortrekken, komen we (min of meer) uit bij één punt: de spiegel. We kunnen dus aannemen dat de spiegel het middelpunt van het schilderij is.                                                                                                                   

Handtekening van Jan van Eyck: Boven de spiegel lezen we " Johannes de eyck fuit hic". Dit wil zeggen " Jan van Eyck was hier". Dit is een soort van persoonlijke handtekening van de schilder.                                                                                                                                          

Als we goed kijken naar de kroonluchter zien we dat er maar één kaars brandt (de kaars was gemaakt uit bijenwas) . Dit staat symbool voor God. Met andere woorden, God is aanwezig in de kamer bij het sacrament van dit huwelijk.                                                         Het hemelbed is misschien wel het belangrijkste meubelstuk is de kamer. Het rood van de gordijnen symboliseert de intimiteit van het huwelijk. De hond staat altijd symbool voor trouw, in dit geval voor huwelijkstrouw. Als we goed kijken, zien we dat het kleine diertje zeer gedetailleerd geschilderd is. Vooral zijn vacht. Wat zeker ook op trouw wijst, is het feit dat Arnolfini en zijn vrouw elkaars handen vasthouden. Hiermee laten ze zien dat ze bereid zijn elkaar altijd trouw te blijven.                 

De dikke buik van de vrouw duidt op haar vruchtbaarheid, wat zeker heel belangrijk was voor het huwelijk: de nakomelingen. Haar kleren zijn van groene stof gemaakt. Groen is een kleur die ook op vruchtbaarheid van de vrouw duidt. Haar rijke kleren verraden haar adellijke afkomst.                                                                                                                                              

De sinaasappels waren in die tijd een duur luxeproduct die vanuit Zuid-Europa geïmporteerd werd. Dit fruit duidt op rijkdom en welvaart van Giovanni en zijn vrouw.                                          

Het tapijt was een kostbare bezit in die tijd. Een tapijt was enkel te vinden in een rijk huis.

 

Madonna bij de fontein

Maria koestert haat pasgeboren zoon in een tuin die voor de wereld is afgesloten. Voor de 15de-eeuwse gelovige geld dit tafereel als een religieus icoon van meevoelen, troost en geborgenheid. Het was bijgevolg een geliefd thema in de kunst van de Vlaamse primitieven. Ook Jan van Eyck, wiens roem in die tijd tot ver buiten de landsgrenzen reikte, werkte het subliem uit. Hij tooide zijn Madonna in een prachtig blauw gewaad, symbool voor koninklijke status en trouw. Achter haar houden twee engelen een eredoek met bloemen- en dierenmotieven vast. De tuin waarin het tweetal zich bevindt, heeft eveneens symbolische waarde. Hij staat voor de onbevlekte ontvangenis van Maria. De bronzen fontein links vooraan stelt de Moeder Gods als levenschenkende bron voor.

Madonna met kanunnik Joris van der Paele

Maria reikt het Jezuskind een bloementuil toe terwijl hij met de andere hand met een Halsbandparkiet speelt. Links van de troon staat de heilige Donatianus van Reims, patroonheilige van de Brugse Sint-Donaaskathedraal waarvoor het paneel was bestemd.De symboliek in het schilderij: Maria wordt voorgesteld als een altaar en de troon van Maria als het hoogaltaar, dit is eucharistisch bedoeld. Dat is ook de reden waarom de kanunnik een koorhemd draagt. De taferelen die je aan de kant van Sint-Joris aantreft zijn eerder heroïsch, dit symboliseert het gevecht met het kwaad. De taferelen aan de kant van Sint-Donaas zijn priesterlijk. Als men kijkt naar de twee zuilen achter Sint-Donaas valt het op dat de rechtse zuil lichter is van kleur, wat zorgt voor een symbolische verwijzing naar de heilige strijd en het bloed van Christus. Dit is een duidelijk voorbeeld van hoe symboliek wordt opgenomen in de werkelijkheid. In het harnas van Sint-Joris wordt de omgeving weerspiegeld. De reflectie van de ramen kan men ook men ook zien in de helm. Ook het rode kleed van Maria worden weerspiegeld in zijn harnas. De figuren in het schilderij vormen kleurblokken: Sint- Donaas vormt het blauwe kleurblok, Madonna is het rode kleurblok, de kanunnik is wit en Sint-Joris vormt het gouden blok. De kleuren goud, rood en blauw waren ook terug te vinden in de wapenschilden van de kanunnik en zijn familie en in de ornamenten van de kapel.

 

 

 

 

Door Ine Willen en Stijn Winkens