Het schilderij van het echtpaar Arnolfini, bewaard in de National Gallery in Londen, heeft heel wat verborgen symbolen die de nadruk leggen op het sacrament van het huwelijk.

 

Dit schilderij werd in 1434 geschilderd door Jan van Eyck met olieverf op hout.

Er wordt aangenomen dat op dit schilderij Giovanni di Nicolao Arnolfini en zijn verloofde zijn afgebeeld. Waarschijnlijk staan ze in hun woning in Brugge.

 

De inscriptie (Jan van Eyck was hier. 1434) wijst erop dat de schilder Van Eyck aanwezig was om de huwelijksvoltrekking te schilderen. Zijn handtekening staat geschreven in het lettertype dat gangbaar was in wettige documenten. Het doel van het schilderij lijkt derhalve het afschrift en de vastlegging van het huwelijk te zijn en geldt dus als een huwelijkscertificaat.

 

Een andere theorie over dit schilderij interpreteert de afbeelding in de economisch-historische situatie in Brugge in de 15e eeuw. Brugge was aan het begin van de 15e eeuw het belangrijkste handelsknooppunt in Noord Europa, en trok dus veel buitenlandse diplomaten, handelaren en kooplieden aan. Arnolfini, stammend uit een zeer belangrijke koopmansfamilie in het Italiaanse Lucca, woonde zijn hele leven in Brugge waar hij in dure stoffen, objecten en tapijten handelde. Het schilderij representeert de geboorte van een rijke burgerij van internationale handelaren die in een zeer korte periode van ongeveer 10 jaar groeide van onbeduidend naar schatrijk en die machtig genoeg waren om schilderijen te kunnen kopen. Het schilderij is daarmee een afbeelding van de rijke koopmansklasse, die als 'nouveau riche' dolgraag haar bezittingen tentoonspreidt.

 In dit schilderij zijn er heel wat verborgen symbolen die de nadruk leggen op het sacrament van het huwelijk.

De spiegel in dit schilderij is extra speciaal. Jan van Eyck probeerde meestal ook zichzelf heel klein en onopvallend in het schilderij af te beelden. Ook hier zien we hem afgebeeld in de spiegel niet alleen Giovanni en zijn verloofde zijn er te zien, maar ook twee andere personen. De man in blauw is de getuige en de man achter hem, in het rood, is Jan van Eyck. In de band rondom de spiegel zijn kleine afbeelding geschilderd. Dit is de lijdensweg van Christus. Als we alle perspectieflijnen doortrekken naar het midden, komen we uit bij één punt: de spiegel. We kunnen dus aannemen dat de spiegel het middelpunt van het schilderij is.

 

Links van de spiegel zien we een gebedssnoertje. Dit is een voorloper van de paternoster. Recht van de spiegel kan je een handborsteltje dat op de stoelleuning hangt zien. Als we die twee samen bekijken, verwijzen ze naar de verplichting 'ora et labora', bid en werk.

Het uitgesneden beeldje in de stoelleuning is Sinte-Margaretha, de beschermheilige van de zwangere vrouwen. Het kan ook Heilige Martha zijn, de beschermheilige van de huisvrouwen die normaal altijd met een draak wordt afgebeeld.

De handtekening die te zien is boven de spiegel verwijst naar Jan van Eyck dat hij getuige was van het huwelijk, met het schilderij als bewijs. Er staat geschreven: ‘Johannes de Eyck fuit hic. 1434’. Dit wordt vertaald als 'Johannes van Eyck was hier 1434'

Als we de kroonluchter bekijken valt het op dat er maar één kaars brandt. Dit staat symbool voor God. Hier kunnen we uit concluderen dat God aanwezig is in de kamer bij het sacrament van het huwelijk.  De ene kaars die brandt kan ook symbool staan voor de dood t.o.v. de vruchtbaarheid. Reeds dit schilderij is geschilderd is een lid van de Arnolfini familie overleden.

De hond staat altijd symbool voor trouw, in dit geval voor huwelijkstrouw. Het kleine Griffonachtig dier heeft vooral een zeer gedetailleerd vacht.  Wat zeker ook op trouw wijst, is het feit dat Arnolfini en zijn vrouw elkaars handen vasthouden. Hiermee laten ze zien dat ze bereid zijn elkaar altijd trouw te blijven.

Naast de man zien we een paar houten 'klompen'. Tussen het echtpaar zien we de slippers van de vrouw. Ze hebben dus beiden hun schoenen uitgetrokken, wat duidelijk maakt dat ze op gewijde grond staan.

De dikke buik van de vrouw duidt op haar vruchtbaarheid. De nakomelingen waren zeker heel belangrijk voor het huwelijk. Haar kleren zijn van groene stof gemaakt. Groen is een kleur die ook op vruchtbaarheid van de vrouw duidt. Haar rijke kleren verraden haar adellijke afkomst.

Het hemelbed is het belangrijkste meubelstuk in de kamer. Het rood van de gordijnen symboliseert de intimiteit van het huwelijk. De gordijnen konden worden dichtgeschoven voor de warmte in de winter. Nu zijn ze opengeschoven en verstopt in de zakken van dezelfde rode stof als de gordijnen.

Het raam is alleen bovenaan voorzien van glas. Het onderste deel is open. Het glazen gedeelte bestaat uit dik cirkelvormig glas dat lijkt op flessenbodems, met groene, dunne ruitvormige stukken daartussen. De zijkanten zijn afgezet met veelkleurig glas-in-lood, zoals dat in de kerken voorkwam.

 

De houten luiken zitten aan de binnenkant. Dat zou de gewoonte blijven tot na 1600. Zij staan hier open om licht binnen te laten.

 

De appelsienen waren in die tijd een duur luxeproduct die vanuit Zuid-Europa geïmporteerd werd. Dit fruit duidt op rijkdom en welvaart van Giovanni en zijn vrouw.

 

Het tapijt was een kostbare bezit in die tijd. Een tapijt was enkel te vinden in een rijk huis. Van Eyck en zijn tijdgenoten hebben herhaaldelijk exotische tapijten afgebeeld, zo gedetailleerd dat ze gemakkelijk kunnen geïdentificeerd worden. Ook is te zien hoe Giovanni op de houten vloer staat en zijn vrouw op het tapijt.Het zijn telkens tapijten uit uit Cappadocië, een landstreek in Anatolië gelegen in Turkije. De tapijten zijn herkenbaar aan hun typische patronen, die soms traditioneel zijn overgeleverd tot in onze tijd toe.

Door Ine Willen en Stijn Winkens